LOGISCH VERVOLG OP ONS BEZOEK AAN GRIMM AUDIO IN EINDHOVEN EN HET INTERVIEW MET GUIDO TENT EN EELCO GRIMM EST UN MU1 MUSIKPLAYER AVEC PRIS À MAISON. POUR EXPÉRIMENTER LES ARGUMENTS ET AVANTAGES PRÉSENTÉS PAR LES DEUX HOMMES EN CE QUI CONCERNE LE MU1 PAR RAPPORT À D’AUTRES PLAYERS, ET SURTOUT POUR VIVRE L’EXPÉRIENCE. POUR SOULIGNER CE QU’EST LE MU1, À SAVOIR LE DÉMÊLEMENT DU MUSIQUE LOVER ET L’EMPÊCHER DE S’IMPLIQUER DANS LA TECHNOLOGIE INFORMATIQUE, CETTE REVIEW EST PRINCIPALEMENT AXÉE SUR L’UTILISATION ET LES POSSIBILITÉS DU MU1 ET BEAUCOUP MOINS SUR LA TECHNIQUE À LAQUELLE MON COLLÈGUE RUUD JONKER PORTERA PLUS D’ATTENTION DANS UN TROISIÈME ARTICLE.
Le MU1 est une boîte noire de 355 x 295 x 100 mm dans laquelle se trouve toute la fonctionnalité d’un streamer de musique moderne auquel un convertisseur numérique-analogique externe peut être connecté, ou des haut-parleurs numériques, la préférence de Grimm Audio allant naturellement vers ses propres haut-parleurs actifs LS1 dans leurs diverses versions. Pour moi, c’est devenu un DAC avec lequel j’ai travaillé. À l’avant, un écran affiche le titre, l’album et l’artiste. À côté d’informations telles que la fréquence d’échantillonnage d’origine et le niveau de volume. Pas d’images élégantes, juste fonctionnel. Sur le dessus, un grand bouton multifonction de couleur cuivre est présent pour le volume, la pause, l’accès au menu et le choix des entrées. Il n’y a rien de plus à voir, car toutes les connexions se trouvent à l’arrière. Les entrées comprennent AES/EBU, S/PDIF RCA et optique, USB pour un stockage supplémentaire et bien sûr Ethernet. Les sorties sont prévues pour les LS1 et deux fois AES/EBU avec la possibilité, à l’avenir, de contrôler plus de deux canaux depuis le MU1. Une entrée coaxiale 75 Ohm sera nécessaire à l’avenir pour la radio FM/DAB dans le MU1. Un très petit bouton presque caché permet d’allumer ou d’éteindre le MU1. C’est un ordinateur à l’intérieur, donc il n’est pas recommandé de débrancher la prise secteur sans l’éteindre d’abord. Il ne faut jamais le faire sans d’abord éteindre le MU1.
Le contenu de cette boîte noire est intéressant et se compose d’un NUC acheté à Intel et d’un SSD de taille au choix du client. Le véritable travail de Grimm Audio est le PCI board qui relie le NUC aux composants de Grimm Audio. Ce PCI board minimise la dépendance aux choix que Intel fera pour le NUC maintenant ou dans le futur. De plus, il y a une alimentation entièrement conçue et produite en interne avec un niveau de bruit et de ronflement extrêmement bas. L’horloge numérique de Grimm Audio est intégrée avec un jitter et une déviation minimaux et enfin, une FPGA programmée par Grimm Audio. Oubliez le terme FPGA, pensez seulement que cette puce convertit chaque format numérique en PCM 176,4 ou 192KHz, en fonction de la fréquence d’échantillonnage de la source, et envoie les données aux sorties AES/EBU. Pour les puristes : le suréchantillonnage peut être désactivé. Nous en parlerons plus en détail plus tard. Ce suréchantillonnage est effectué par Grimm Audio pour décharger la puce DAC dans le convertisseur et permettre une conversion du signal numérique en analogique avec moins d’effort. Cela entraîne une meilleure performance de n’importe quel DAC. Le DSD est également converti en PCM. Il en va de même pour les entrées numériques, un lecteur de CD bénéficiera énormément de l’horloge de Grimm Audio dans le MU1 et sonnera plus propre et plus calme que s’il était directement connecté à un DAC. Le NUC dans le MU1 exécute le logiciel de Roon, à la fois en tant que serveur et en tant que point d’extrémité. La licence pour le logiciel est acquise par l’utilisateur final, le logiciel étant déjà installé. Pour bien utiliser le MU1, une certaine connaissance du logiciel Roon est requise, surtout pour le revendeur, l’utilisateur final voyant Roon uniquement comme une application sur un appareil Android ou iOS pour choisir sa musique, pour la radio Internet et les services musicaux externes comme Qobuz et Tidal.
En premier lieu, le MU1 a été installé dans mon deuxième système composé d’un Metrum Acoustics Ambre Roon Endpoint, d’un Metrum Adagio DAC/préamplificateur et d’un Metrum Forte amplificateur de puissance. À l’arrière, un couple de haut-parleurs Falcon Acoustics LS3/5a est présent. Pour ce système, un Melco N10 servant de stockage de musique en tant que NAS est installé ailleurs dans la maison, un NUC avec le logiciel Roon est centralisé dans la maison, et des switches Silent Angel Bonn N8 sont également mis en place. Une grande attention a également été accordée à l’alimentation et aux câbles Ethernet pour obtenir le meilleur résultat musical. J’aurais pu m’épargner beaucoup d’efforts en n’investissant pas dans un NUC avec périphériques et en plaçant directement un MU1 à côté de ce système. Le long chemin que la musique doit parcourir sur Ethernet ne se traduit pas vraiment par un résultat audible par rapport au MU1 connecté à la DAC via un câble AES/EBU. Le petit Falcon LS3/5a est un haut-parleur qui permet d’entendre facilement les différences, surtout sur les voix et, étrangement, même dans les basses, bien que celles-ci se perdent en dessous de 80 Hz, car la petite enceinte fermée abandonne à ce niveau. La reproduction du MU1 est, à cet égard, plus pleine, plus pure, plus claire.
Kmatig meer correct en vooral stiller en schoner dan via mijn gebruikelijke weg. In een vergroot stereobeeld zit meer dynamiek, expressie, een betere scheiding van instrumenten en de afbeelding staat nog wat meer op de juiste hoogte. De MU1 aan een Adagio laat de Ambre hier ver achter zich. Klein, kaal, simpel, vlak en zonder leven zijn (overdreven) opmerkingen die ik voor de Ambre noteer. De MU1 biedt veel meer warmte, beleving, is intenser om naar te luisteren. Dat is niet vreemd, immers de signaalweg wordt korter en de fameuze Grimm klok kan zijn werk doen. Al zijn de verschillen heel goed waar te nemen en te reproduceren, het is maar de vraag wie zou gaan investeren in een MU1 voor deze kleine weergevers. Een systeem zoals opgezet in mijn huiskamer ligt veel meer voor de hand en het verplaatsen van de MU1 kost weinig moeite. Duiken achter het audiorek is geen bezigheid welke ik dagelijks wil beoefenen maar voor de MU1 heb ik dat graag over.
Het huiskamer systeem bestaat normaliter uit een Metrum Ambre Roon Endpoint en Pavane DAC. Een Audia Flight Strumento No.1 voorversterker, een Pass Labs X250.5 eindversterker, PMC fact.12 luidsprekers en Townshend supertweeters. Hier staat ook de Melco opgesteld. Omdat de Pavane een non-oversampling non-filtering DAC is en we juist graag willen weten wat de impact is van oversamplen in de DAC of in de MU1 leen ik een PrimaLuna EVO 100 Tube Digital AnaLogue Converter welke altijd alles intern upsamplet naar 192kHz/24bit alvorens digitaal om te zetten naar analoog. Grimm Audio leverde een TPR AES/EBU kabel met de MU1 mee en daar is dankbaar gebruik van gemaakt naar alle DAC’s in kwestie. Ik start het luisteren met Alicia Olatuja’s “No ordinary love” van haar CD “Intuition”. Het oversamplen gaat vooralsnog in de PrimaLuna DAC en leidt in verhouding tot de MU1 tot een oppervlakkiger resultaat met minder definitie op de bas. De stem van Alicia staat dicht op de instrumenten, is lichter van toon en maakt van haar ‘minder mens’. Bandleden en zangeres staat dichter op elkaar, vooral merkbaar in diepte van het stereobeeld. Slagkracht van percussie zijn minder aanwezig dan ik gewend ben. De MU1 in oversample mode biedt meer diepgang, een betere definitie in een stereobeeld met diepte. Er ontstaat onderscheid in positie tussen stem en instrumenten. De weergave is nu natuurlijker, details komen eerder aan de oppervlakte en de DAC prestatie gaat van erg goed naar zeer goed. Slagwerk wordt afgeleverd met punch, snelheid en attack. Oversamplen doe je dus liever in de MU1 dan in de PrimaLuna.
Van het Scottish Chamber Orchestra beschik ik over opnames op diverse sampling rates. Zo is er van Dvorák het “Violin Concerto Czech Suite” in 48/24. Van de PrimaLuna naar MU1 met oversampling actief brengt meer leven, spreidt het orkest verder uit, brengt extra diepte met zich mee, speelt vloeiender, natuurlijker, ruimtelijker. De MU1 komt over als een analoge bron en luistert gemakkelijker. De stap terug maakt het gemakkelijker om te herkennen waar de MU1 zo goed in is, want het stereobeeld krimpt, de ruimtelijkheid neemt af, zelfs violen verliezen deel van hun glans. De vloeiende en natuurlijke indruk gaat grotendeels verloren. Pak ik van hetzelfde orkest de “Mozart Symphony No. 29” in een 192/24 opname dan zitten de verschillen bijna alleen nog maar in een iets beter stereobeeld, de MU1 klank is net wat vloeiender met de MU1 in oversampling mode, maar het scheelt niet zo veel als met andere native sampling rates. De MU1 levert wel nog steeds meer levendigheid en rondere vioolklank. Met een native 192/24 opname wordt de DAC in de PrimaLuna ontlast en dat is duidelijk waarneembaar. Van Adele bezit ik een geripte “Live at Royal Albert Hall” BD op 48/24 en speel “Lovesong”. In vergelijking: zonder MU1 staat ze tussen het publiek, is een gitaar maar klein en leeft veel minder, worden de lage tonen al snel dreunend en rommelig. Informatie over de ruimte verdwijnt en de Royal Albert Hall is kleiner van formaat. Fluiten in publiek staat dicht bij Adele. Zelfs emotie overdracht neemt af. Met MU1 is de RAH een stuk groter, gitaren vallen veel beter op, fluiten in de zaal staat meters naar achteren. Er ontsluit meer emotie, Adele zelf komt meer naar buiten met een stem waarin nuances naar voren worden gebracht. Dit maakt van muziek luisteren muziek genieten. Ook de dreunende bas is weg en daarvoor komt bas met verschillende tonen naar voren. Heel goed hoorbaar net als in “Someone like you”, waar vooral het verschil in plaatsing pijnlijk duidelijk is. De MU1 zet de stem hoger, geeft een betere live ervaring, neemt meer mee van de akoestiek van de zaal, speelt groter en ruimtelijker, is soepel, krachtig en emotioneel. De positieve invloed van MU1 is erg groot en zeker de oversampling functie met een DAC als de PrimaLuna EVO 100. De MU1 rechtstreeks op de PrimaLuna DAC maakt hem een betere DAC dan een Metrum Ambre met Pavane via Roon over Ethernet en I2S tussen streamer en DAC.
Terwijl een rechtstreeks vergelijk normaliter zou uitvallen ten nadele van de PrimaLuna zoals eerder is gebleken. De conclusie is dat zelfs met een DAC die alles zelf naar 192kHz brengt behoorlijk winst te behalen is met de MU1 als oversamplende muziekspeler, vooral omdat het gros van de muziek 44.1 of 48kHz sample rates kent. Met native 192kHz is de winst hoorbaar en merkbaar maar minder relevant. Natuurlijk is er nog veel meer muziek gedraaid en onderling vergeleken, de resultaten komen steeds sterk overeen met elkaar. Zodat ik met deze opstelling uiteindelijk ben blijven steken op oversampling door de MU1.
Tijd om terug te keren naar mijn eigen NUC met Roon, mijn Ambre streamer en Pavane NOS DAC met ladder converters aan board. De MU1 laat ik nu even alleen als NUC/Roon server voor hetzelfde Ambre endpoint werken, altijd met muziekbestanden vanaf de Melco. Het vergelijk tussen mijn NUC met SBooster en de MU1 laat zich eenvoudig uitwerken met Alicia Olatuja en haar “Cherokee Louise”. Resultaten zijn met mijn NUC een platter stereobeeld, een stem met minder borstkas, lichtere en meer rommelige bastonen. Terwijl de MU1 dieper gaat in het laag met meer kracht, een natuurlijker klank heeft met meer overtuigingskracht. De NUC laat Alicia zelfs wat hees klinken en zorgt voor enige onrust in de muziek. Als ik het luisteren herhaal met Stacey Kent en haar “The changing lights” verliest mijn NUC wederom vanwege onder meer de klank van slagwerk, het stereobeeld en de NUC klinkt eenvoudiger en minder organisch. De MU1 als NUC daarentegen is zachter en vriendelijker van klank, brengt extra scheiding tussen instrumenten en Stacey klinkt in vergelijk eveneens minder ‘hees’. Geen lastige keuze, de MU1 is alleen al als NUC de favoriet.
Een stapje verder gaat het gebruik van de MU1 als enige Roon server, via het ingebouwde endpoint over AES/EBU de Pavane DAC in, versus de MU1 als server, via ethernet naar het Roon Ambre endpoint en vervolgens over I2S op dezelfde DAC aansluiten. Het geeft eenduidige verschillen, maar in veel mindere mate waar te nemen. In een blindtest zou het lastig zijn om vast te houden welke weg wordt bewandeld. De voorzichtige conclusie is dat het endpoint in de MU1 vergelijkbaar is met de Ambre op deze DAC. Maar, schakel ik oversampling uit op de MU1 dan is de Ambre zelfs licht in het voordeel. Ook hij krijgt nu via de MU1 Roon server het originele signaal naar binnen. Na langdurig luisteren en vergelijken is er nauwelijks een voorkeur vast te stellen. Met andere woorden de NUC maakt een groter verschil dan het endpoint. De NUC van de MU1 is waarschijnlijk mede vanwege de voeding en de betere klok in het voordeel.
De laatste te zetten stap is de MU1 rechtstreeks via AES/EBU gebruiken met en zonder oversampling op de Pavane. Inderdaad, wat Grimm Audio al aangaf heeft oversampling zelfs op de NOS DAC een positief effect. Dat uit zich in een breder stereobeeld, een stem welke naar voren komt, een schonere/stillere achtergrond, meer rust en definitie. Na het vele vergelijken is er eindelijk tijd om van muziek te genieten met alleen de MU1 als muziekspeler met oversampling aan (opslag/server/endpoint, zoals hij is bedoeld). Bijvoorbeeld van een live opname van Loreena McKennitt in the Royal Albert Hall, haar “Bonny Portmore” laat prachtig de akoestiek van de hal beluisteren, vooral als het publiek gaat klappen. De weergave is harmonieus en zuiver, met een enorme scheiding tussen de instrumenten, deels vanwege de transparantie, anderzijds vanwege het stereobeeld dat instrumenten op hun plaats zet. Zodanig in diepte van elkaar verschoven dat ze allemaal een eigen plaats krijgen. Het bombastische van de opname staat in schril contrast tot de CD “Through my eyes” van Mariecke Borger en daarvan de track “Not too late”. De stem van de dame staat als een huis, heel eenvoudig en teer, tot een band begint te spelen en de teerheid wegvaagt met donkere bas en drums. Muziek staat los en breed. Imposant is hoeveel kracht in de weergave ligt besloten, vooral de diepe bassen van een basdrum laten in mijn oren herinneringen na. De titeltrack heeft ook de donkere klanken in zich waar de stem helemaal vrij van mag komen. Ze steelt mijn hart, deze dame op de MU1. Klassiek werk van celliste Sol Gabetta zweeft door de ruimte, cello als echt solo instrument centraal neergezet, gelukkig wel omgeven door het Münchener Philharmoniker en niet onnatuurlijk helemaal los gemaakt in de mix. Eigenlijk wat ik ook draai, de MU1 stelt nimmer teleur en laat de DAC en de rest van de installatie tonen wat de componenten in samenhang waard zijn.
Voor wie is de MU1 het meeste geschikt in mijn ogen? Wel, voor personen met liefst één enkel systeem waar de MU1 de digitale speler mag zijn. Direct aangesloten op een DAC met een AES/EBU ingang haalde ik de hoogste prestatie uit de MU1. Opslag mag intern zijn zoals in mijn exemplaar, mag extern zijn waarbij ik een Melco.
Il est fortement recommandé de demander à Grimm Audio, qui affirme que tout NAS convenable fonctionnera. Un disque dur externe USB peut également servir de stockage.
L’installation derrière la MU1 doit être de haute qualité pour profiter pleinement des plaisirs qu’elle offre. Laissez la MU1 s’occuper de l’oversampling, ce qui décharge ainsi le DAC pour un résultat audible meilleur. Le DAC doit pouvoir traiter directement des flux de données à 176,4 kHz et 192 kHz.
Il convient de mentionner que tout propriétaire de haut-parleurs Grimm Audio LS1 est plus ou moins obligé d’utiliser la MU1 si vous souhaitez tirer le maximum de votre système. Hormis lors de salons et de démonstrations, je n’ai pas entendu la combinaison, mais croyez-moi, les démonstrations étaient, pour le dire poliment, impressionnantes.
La Grimm Audio MU1 est un produit phare néerlandais, auquel de nouvelles fonctionnalités sont régulièrement ajoutées par une équipe d’employés qui a investi plus de quatre années-hommes dans le développement de la MU1. Avec des résultats ! La MU1 est destinée aux personnes qui ne se soucient pas des câbles, des boîtiers, des améliorations et d’autres éléments, mais qui souhaitent simplement profiter de la musique à un niveau de qualité extrêmement élevé.
Copyright 2021|2025 - Tous droits réservés
